Казан кинотеатрында танылган, ләкин кабул ителмәгән генийның заманча портреты — «Лобачевский пространствосы» фильмын тәкъдим иттеләр.

Кино күрсәтү алдыннан 11 майда 175 нче гимназиядә һәлак булганнарны бер минутлык тынлык белән искә алдылар.

Фильмны күрсәтүдә документаль фильм авторы һәм режиссеры, МДУ механика-математика факультетын һәм ВГИКның режиссерлык факультетын тәмамлаган Екатерина Еременко, КФУның Н.И.Лобачевский исемендәге математика һәм механика институты директоры Екатерина Турилова, КФУ Медиаүзәгенең авторлык телепрограммалары шеф-мөхәррире Юрий Алаев катнашты.

Сүз уңаеннан, Е.Еременкога Лобачевский турындагы фильмның режиссеры булырга тәкъдим Казан университетында мастер-класс биргән вакытта нәкъ менә Ю.Алаевтан булган.

«Без аның белән танышкач, Екатеринаның Николай Иванович Лобачевский турында фильм төшерергә тәкъдимне кабул итүенә мин бик шат идем. Мин катнашучыларның  математика турында гына фильм күрүләрен теләмим. Анда, чынлыкта, математика гына түгел «, — диде фильмны күрсәтү алдыннан Юрий Алаев.

«Лобачевский пространствосы» фильмы беренче тапкыр 2019 елның декабрендә Казан федераль университетында Н.И.Лобачевский исемендәге премия тапшыруда күрсәтелде. XIX гасырда яшәгән математикның тере портреты Берлин, Геттинген һәм Казан экспертлары артыннан күзәтүләр рәвешендә барлыкка килә, алар аның ачышларының заманча фәнгә йогынтысын күрсәтә. Кызыл сызык белән Лобачевский һәм Гаусс диалогы турында хикәяләү уза.

«Бүген килүегез өчен зур рәхмәт. Безнең заманда бигрәк тә шундый темага документаль фильм чыгару бик кыен. Без бу фильмны Казан университетының зур ярдәме белән эшләдек», — дип тыйнак кына билгеләп үтте режиссер.

Бу фильм «Воображаемая геометрия» барлыкка килү һәм аның нинди әһәмияте булуы турында гына түгел. Картинада Карл Фридрих Гаусс, Иммануил Кант, Леонтий Магницкий һәм Николай I  дәреслекләрдәге исемнәр булудан туктый.

Фильмның идеясе шунда ки, бер үк вакытта бөек математик турында гына түгел, ә мондагы кешеләр турында да сөйләү. Бу фильмда Лобачевский шәхесенә заманча призма аша карарга мөмкин. Тамашачы Казан федераль университеты ректоры Илшат Гафуровның эш көне ничек узуын күзәтүче була. Искәртәбез, Лобачевский Казан университетының «бөек төзүчесе» булган. Фильмда ректор И.Гафуровның эш тәртибеннән эпизодлар күрсәтелә: иртәнге киңәшмә, Фундаменталь медицина һәм биология институтына, Идарә, икътисад һәм финанслар институтына, Лобачевский музеена визит, шулай ук агымдагы эш мәсьәләләрен хәл итү.

Фильмда Лобачевский биографы ролендә Казан геометры Виктор Егорович Фомин катнашты. Шулай итеп, Николай Ивановичның тормыш тарихы күп еллар Казан университетының геометрия кафедрасында эшләгән Фоминнан яңгырады.

«Мин рәхәтләнеп төшерүләр мизгелләрен искә төшерәм. Миңа фильм ошады; ул нәкъ менә шундый булыр дип көтмәгән идем «, — дип белдерде Фомин.

Шулай ук фильмны төшерүдә Казан университетының Тарих музеена нигез салучы һәм элеккеге директоры Стелла Писарева, Казан университетының Тарих музее директоры Светлана Фролова, Н.Лобачевский исемендәге Фәнни китапханәнең кулъязмалар һәм сирәк китаплар бүлеге мөдире Эльмира Әмирханова һәм башкалар катнашты.

Кыеклар һәм киңлекләр артык булган гиперболик геометриядәге кебек үк, «Лобачевский пространствосы» фильмында да математика гади түгел һәм тарих күп. Фильмны булдыручыларга тиешле бәя бирергә кирәк — алар неевклид, яки гиперболик, геометрия булдыручы турында гына сөйләп калмады, ә бәлки математикага, фән һәм аның турында уйлануларга катнашы булмаган тамашачыны җәлеп итә алды, чөнки «пространство безгә караганда киңрәк булырга мөмкин».

Фильмны күрсәткәннән соң фикер алышу булды. Катнашучылар сораулар бирүдән бигрәк, рәхмәт әйттеләр. Фильмның киләчәк язмышы турындагы сорауга җавап биреп, режиссер Еременко Беренче канал һәм «Культура» каналы кызыксынуын билгеләде.

«Лобачевский пространствосы» Казанда гына түгел, Мәскәү, Новосибирск һәм башка шәһәр кинотеатрларында да күрсәтеләчәк.

Автор: Рүфинә Гыймалетдинова, фото: Александр Кузнецов