Соңгы гасырда фән бик үсте, ләкин кайбер табигать табышмакларын галимнәр күзәтүләр, чагыштырулар һәм музей коллекцияләрен өйрәнү ярдәмендә»кулдан» чишүне дәвам итә.

Казан федераль университеты галиме Евгений Поповның фәнни эше мондый тикшеренүнең яхшы мисалы булып тора. Галим химера балыкларның борынгы төрен тасвирлап бирде. Эш нәтиҗәләре Journal of Vertebrate Paleontology да бастырылган.

Фәнни мәкаләгә нигез булып 1978 елгы Австралия табышы, борынгы химер балыгының теш пластинасы хезмәт иткән. Ул 1985 елда танылган австралия палеонтологы Джон Лонг тарафыннан Edaphodon eyrensis химераларының яңа төре буларак тасвирланган. Химер төре Эйр күле буенча аталган, аннан ерак түгел борынгы балыкларның 10-сантиметрлы теш пластинасы табылган.

Химерларның тасвирланган төре Edaphodon ыруына туры килми, димәк, башкача классификацияләнергә тиеш дигән шик Казан университеты галиме Евгений Поповта шактый күптән барлыкка килгән. Дж.Лонг тарафыннан Россия һәм Көнбатыш Европа коллекцияләре буенча билгеле булган «эдафодоннар» буенча материал теш пластинасына артык охшамаган. Ләкин беренче тасвирлауның кыскача булуы сәбәпле, галимгә куелган мәсьәләне хәл итү өчен табышны шәхсән өйрәнергә кирәк була.

Галим сөйләгәнчә, мондый мөмкинлек 2010 елда ук, Австралиягә тикшеренү сәфәре вакытында ук килеп чыккан. Пластинка бары тик бер генә иде, голотип — Көньяк Австралия музеенда Аделаидада сакланган эталон үрнәге.

«Мин анда барырга планлаштырмадым, тик Мельбурндагы Виктория штаты музеена пластинны вакытлы тапшыру турында килешә алдым, мин анда башка казылма химер коллекциясе белән эшләдем,  безнең «очрашу» шунда булды да. Зубная пластина микроскоп астында өйрәнелгән, үлчәнгән, фотога төшерелгән һәм рәсем ясалган», — дип хәбәр итте тикшеренүче.

Төркемнең нәселен билгеләү өчен галим өстәмә рәвештә Австралиянең башка өлешендә — Квинсленд штаты Брисбен шәһәрендәге  музеенда химер калдыкларын өйрәнде. Евгений Попов пластинаны Ptyktoptychion Lees нәселе составында классификацияләде, 1986 — Австралия өчен эндемик акбур чоры химеры. Хәзер, кабул ителгән ревизия нәтиҗәсендә, әлеге төр химер исемнәрнең яңа кушылмасына ия — Ptyktoptychion eyrensis (Птиктоптихион эйренсис).

Шунысы кызык,  химераның теш пластинасы ясалган геологик формация — «бульдожье сланец» тан (Bulldog Shale) булган палеонтологик калдыкларның бер өлеше (балыкларның сөякләре һәм тешләре, ихтиозаврлар һәм плезиозаврлар сөякләре, белемнитлар ростры һ.б.) кыйммәтле австралия опалы белән алыштырылган, әмма бу химераның  пластинасына бәхет елмаймый — югыйсә ул икеләтә кыйммәтле булыр иде.

Табылдыкның урыны хәзер көньяктагы уртача киңлекләрдә урнашкан, ә әлеге химера дарт чорында (125-113 млн ел элек) поляр киңлекләрдә яшәгән була. Хәзер палеонтологиядә «поляр динозаврлар» темасы популяр, аларны хәтта хәзерге Чукотка территориясендә дә таба башлаганнар, ә бу көньяк «поляр химера» булган, аның өчен поляр көн һәм төннең чиратлашуы һәм мөмкин булган кышкы кыраулар борынгы Австралия континентының вак диңгезләрендә яшәү өчен каршылык тудырмаган.

Тикшеренү химер эволюциясе механизмнарын, акбурлы чорда аларның миграциясе үзенчәлекләрен, бу төр балыкларның составын һәм структурасын яхшырак аңларга булышачак, шул рәвешле Җирдәге тереклек эволюциясе үсеше турында мәгълүмат бирәчәк.

Автор: Аделя Шемелова, фото: animalreader.ru